Artikel
De Hollandsche Maatschappij van Landbouw was een organisatie van agrariërs in de beide Hollanden, opgericht in 1847. Zij stelde zich ten doel de positie van veehouders en landbouwers te verbeteren door collectieve belangenbehartiging. De HMvL had in 1881 zevenentachtig afdelingen. Jaarlijks werd een afdeling uitverkoren om de Landbouwtentoonstelling te organiseren, een evenement waartoe alleen de grotere steden werden uitverkoren.
Schagen kandideert zich drie maal
De afdeling Schagen en Omstreken was gevormd in 1870 en telde zo'n 300 leden. Voorzitter was gemeentesecretaris Jaap Denijs, als secretaris fungeerde oud-burgemeester Henry Robert De Meêr. Ambitieuze lieden. Zeven jaar na oprichting stelden zij hun leden voor Schagen te kandideren voor de Landbouwtentoonstelling van 1879. Een welhaast Olympische uitdaging, die 'door sommigen voor eene onmogelijkheid werd gehouden en men zeide: 'Dat zal nooit gebeuren'. Maar de Schager Courant (subtitel: Algemeen Nieuws-, Advertentie- & Landbouwblad) vuurde de leden aan: 'Het voorstel tot eene zoo gewichtige zaak voor de gemeente, de eer om gelijk gesteld te worden met de groote plaatsen van Noord- en Zuid-Holland - nog daargelaten de finantieele voordeelen - kan niet verworpen worden'. De toewijzing ging naar Haarlem. Een tweede poging mislukte eveneens; Delft kreeg de eer. Schagen versaagde niet en kandideerde zich ten derden male. Het moest concurreren met het grotere Purmerend. 'Op echt Amerikaansche manier beval ieder candidaat zich zelven aan, tot dat de debatten gesloten werden en de stemming plaats had'. Aanhouder Schagen won afgetekend met 630 om 150 stemmen. Het kan goed zijn dat Henry Robert De Meêr de zaal heeft omgekregen. Hij had in 1860 als burgemeester ook al eens zijn overredingskracht ingezet om Schagen een treinstation te bezorgen.
Calimero' organiseert de tentoonstelling en ... hoe
Zowel de Schager bevolking als haar bestuur dacht en handelde sterk als Calimero: zij zijn groot en ik is klein. Dit underdog-gevoel komen we op tal van momenten in de geschiedschrijving tegen in de vergelijking met steden als Alkmaar en Hoorn, laat staan Amsterdam. Hoewel de toewijzing met grote meerderheid had plaatsgevonden, waren er in de vergadering van de HMvL ook anti-geluiden geweest. Schagen zou te klein en onervaren zijn, het zou geen geschikt terrein hebben, het zou een te lage logementscapaciteit hebben voor de vele bezoekers die hier meerdaags zouden willen verblijven, enzovoorts. Nu de Landbouwtentoonstelling, deze grote vis, was binnengesleept, sjorde het 'kleine' Schagen zijn broek op en spuugde in zijn handen. De hele gemeenschap wilde de kritikasters een poepie laten ruiken. Als tentoonstellingsterrein werd aangewezen het grasland tussen de Laan en de Stationsweg. Daar lagen twee open weiden, gescheiden door een sloot waarover voor de gelegenheid bruggen moesten gelegd. Om het terrein werd een hekwerk geplaatst. Opgetrokken werden een muziektent en twee grote bouwsels waarin de horeca ruimtes kon huren. Aan de Laan verrees de toegangspoort, versierd met de wapens van Schagen, Holland en West-Friesland. Op de Marktplaats werd een ereboog gebouwd, voorzien van feestverlichting, alsmede een feesttent waarin de bezoekers zich 's avonds konden verpozen. De organisatie riep de burgers op vlaggen uit te steken en straatversieringen aan te brengen. De Gedempte Gracht werd aan beide zijden met guirlandes en gaslampen behangen. Ook veel horecazaken en andere gebouwen werden van lamplicht voorzien. In de Molenstraat stond een ereboog met verlichting. Schagens burgers werden opgeroepen om tijdens de Landbouwtentoonstelling logement aan te bieden aan de vele verwachte bezoekers, 't zij als gas-ten, 't zij tegen betaling'. De Schager Courant kondigde aan in de feestweek niet twee, maar drie maal te verschijnen vanwege het grote advertentieaanbod. De Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij zette extra treinen in, 'stoppende aan alle tussenstations, ook te Zijdewind'. Het officiële programma besloeg vijf dagen, te beginnen op vrijdag 30 september.
De beste mededingers werden bekroond en konden met hun uitverkiezing reclame maken voor hun product
1670 inzendingen in tal van categorieën
Prins Frederik, oom van regerend koning Willem III, gooide nog even roet in het eten. Hij overleed op 8 september en het bestuur van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw stelde uit piëteit de opening van de tentoonstelling met een week uit tot vrijdag 7 oktober. Vanaf 4 oktober werden in fasen de ten toon te stellen bezienswaardigheden aangevoerd. Akkerbouwproducten, struiken en bomen, fruit en groenten, bloemen en zuivel, bloemstukken en boeketten, paarden, stieren, melkkoeien, geiten, varkens en pluimvee. Landbouwmachines, werktuigen en gereedschappen voor de zuivelbereiding, waaronder nog niet eerder in Nederland vertoonde karn- en boterkneedmachines. Een deel kwam van ver, tot Amerika aan toe. Hand- en paardendorsmachines, ros- en treemolens, in totaal besloeg de tentoonstelling 1.670 inzendingen in tal van categorieën, die alle moesten worden beoordeeld door verschillende jury's. De beste mededingers werden bekroond en konden met hun uitverkiezing reclame maken voor hun product. De Maatschappij had ruim 13.000 leden, velen agrarische ondernemers, de commerciële belangen waren groot. De keuringen waren op vrijdag en zaterdag. Vanaf zondag gingen de poorten open voor het publiek.
Het weer zat niet mee
Men kon het wijlen prins Frederik niet kwalijk nemen, maar tijdens de week van uitstel verslechterde het weer. De opening verregende. 'Een flinke regenbui deed, zoowel bestuursleden als belangstellenden, een goed heenkomen zoeken naar de tenten ingericht voor Café en Restauratie'. Ook bij latere festiviteiten werkten de weergoden tegen. 'De illuminatie vastgesteld op Zondagavond, kon door de felle wind en den aanhoudenden dichten regen niet plaats hebben en werd uitgesteld tot Maandag of Woensdagavond'. En bij de tweede poging, op woensdagavond, werd 'bij minder sterke wind opnieuw gepoogd de illuminatie te ontsteken, dat voor een groot gedeelte gelukte ten minste, daar waar de wind minder invloed had'. Wie Schagens centrum kent en de windval rond de Markt, zal het niet verbazen dat '...de gazverlichting aan de eereboog op de Marktplaats niet kon plaats hebben daar de wind zulks belette'.
]De loftrompet
Maar de elementen kregen Schagen niet op de knieën. Alle activiteiten vonden uiteindelijk doorgang, de toestroom van publiek was overweldigend en de waardering voor het tentoongestelde evenzeer. De feestweek werd besloten met een harddraverij, opgeluisterd door de muziekkapel der Koninklijke Marine, en een knallend vuurwerk. Niet alleen de verwachtingen waren overtroffen, ook de eerdere organisatoren Delft en Haarlem. De voorzitter van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw, baron C.J. van der Oudermeulen, stak de loftrompet. Het Algemeen Handelsblad was in een terugblik al even genereus: 'Toen ten vorigen jare op den algemeene vergadering der Hollandsche Maatschappij van Landbouw te Leiden gehouden, als plaats voor het houden der eerstvolgende algemeene tentoonstelling, Schagen werd gekozen, bestond bij menigeen de vrees dat die keuze zou blijken niet gelukkig te zijn geweest. En hoe is nu de uitslag? 't Antwoord daarop kan kort zijn, en zal wel eenparig van de duizenden bezoekers der tentoonstelling luiden: uitmuntend is de keuze gebleken te zijn; de bedenkingen der tegenstanders zijn beschaamd, de verwachtingen der voorstanders overtroffen. En indien nu over de tentoonstelling zelf eenige meening mag worden uitgesproken, dan is het die, dat ze zal behooren tot de meest belangrijke, die in de laatste jaren gehouden zijn.'
Tekening van schoolmeester F.J. Gielen uit 1881, met het nog ledige tentoonstellingsterrein links boven de Stationsweg
Hoofdredacteur jubelt het uit
Toen alles achter de rug was pakte hoofdredacteur P.J.G. Diderich namens de Schager Courant nog eens uit in een jubelend commentaar, dat hij als volgt afsloot: 'Het volgende jaar hoopt men te Gouda tentoonstelling te houden. Moge het dan aldaar blijken, dat men niet heeft stil gestaan; maar dat men alweer eene schrede is vooruitgegaan sedert die van Schagen. Excelsior, dit zij de leuze van ieder onzer! Dit zij de leuze in 't bizonder van den landman! Omdat zijn bedrijf 't hoofdbestaan van ons land uitmaakt. Waar het den landman goed gaat, daar gaat het ieder goed. Waar we hem steunen, daar steunen wij ons zelven. Komt dan Nederlanders! Komt! Vereenigen wij ons hem te verheffen, hem aan te moedigen, hem te vereeren. 't Is de nuttigste stand der Maatschappij. En laat ons met vereende krachten alles aanwenden, om onzen landbouw tot de hoogst mogelijke volkomenheid te brengen, ook door middel van TENTOONSTELLINGEN'.
Voedselexporteur verwaarloost zijn boeren
Nou nou meneer Diderich, zouden we nu zeggen, had het niet een tandje minder gekund? Maar tussen hem en ons gaapt anderhalve eeuw. Schagen dreef op veeteelt en zuivel. Het was net vijf dagen de toonkamer geweest van wat de agrarische sector in het verschiet had. Excelsior, steeds hoger. En de menselijke moraal moest mee omhoog met de materiële vooruitgang door de industriële revolutie. Om verheffing was het te doen. Verheffing van de mens in het algemeen en in het bijzonder van de landman, op wie aller verlangen naar een beloftevolle toekomst was gevestigd. De landbouworganisaties van toen en hun Excelsior hebben er de basis voor gelegd dat Nederland nu, na de VS, de op een na grootste voedselexporteur ter wereld is. Maar de boer is het aanhangwagentje geworden van de voedselindustrie en de supermarktketens. Van het hoogste voetstuk is hij gedegradeerd naar de laagste trede. Komt dan Nederlanders! Komt! Verenigen wij ons hem te verheffen, hem aan te moedigen, hem te vereren. 't Is de nuttigste stand der maatschappij.
Pronkstuk van de tentoonstelling: een paardendorsmachine, waarmee de losgeslagen korrels werden opgevangen in een cilinder en de halmen met de hand werden gebost. De aandrijving geschiedde door drie paarden in een tredmolen
Streamers:
- De HMvL had in 1881 zevenentachtig afdelingen
- Een welhaast Olympische uitdaging
- Het moest concurreren met het grotere Purmerend
- Schagen zou te klein en onervaren zijn
- De Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij zette extra treinen in
- de elementen kregen Schagen niet op de knieën
- Niet alleen de verwachtingen waren overtroffen, ook de eerdere organisatoren Delft en Haarlem
- Maar de boer is het aanhangwagentje geworden
