Cholera en tyfus

Een der beruchtste ziekten in het negentiende-eeuwse Nederland was de cholera of blauwe dood. De herkomst van besmettelijke ziekten werd nog overheerst door bakerpraat. Men meende dat cholera onder meer verspreid werd door rottingsgassen in stilstaand water en kon toeslaan door het eten van onrijp fruit. In 1832 werd van overheidswege geadviseerd geen onrijpe kruisbessen te eten en kwam het in Schagen tot een kermisverbod, aangezien opeenhopingen van mensen en drinkgelagen eveneens de cholera zouden bevorderen. Tussen 1830 en 1866 woedden in Nederland zeven cholera-epidemieën, een waarvan in 1855 te Schagen vele slachtoffers eiste.

Na 1866 verdween de cholera vrijwel geheel uit Nederland. Het inzicht won terrein dat de ziekte door contact met smetstoffen werd overgedragen. Hygiënische en sanitaire vraagstukken kwamen in de belangstelling en richtten de aandacht op de drinkwatervoorziening en het dempen van grachten en sloten, die vaak als riolen fungeerden. Langs moeizame weg werden gezondheid en hygiëne een gedeelde zorg van overheid en particulier initiatief. In 1884 stelde de gemeente Schagen een gezondheidscommissie aan. Tien jaar later werd hier een lokale afdeling opgericht van de landelijke vereniging Het Witte Kruis, die zich onder andere beijverde voor een goede drinkwatervoorziening en de invoering van het tonnenstelsel. Toen de ziekte in dat jaar in Barsingerhorn de kop opstak was Schagen voorbereid. Ook toen werd overigens nog gewaarschuwd tegen het eten van onrijp fruit.... De gezondheidscommissie hield streng toezicht op de reinheid van goten, riolen, sekreten, urinoirs en openbare gebouwen. Er kwam een gemeentelijke reinigingsdienst, ter vervanging van het stelsel van verpachting van deze werkzaamheden.

Voorlichting en toezicht sorteren effect. Grote uitbraken van cholera komen in het laatste kwart van de 19e eeuw niet meer voor in onze streken. De tyfus blijkt moeilijker uit te bannen. Elk geval brengt niet alleen een paniekreactie op gang, maar ook indianenverhalen. Zo meldt in 1886 ene Veritas in de Schager Courant een epidemische uitbraak van 'die vreeselijke gesel, de Typhus', in Winkel. Een Winkelaar die enige dagen later in Hoorn ter markt gaat wordt daar gemeden omdat, naar hij te horen krijgt, in zijn woonplaats al 80 personen zouden zijn besmet en 60 overleden. In werkelijkheid zijn dan 5 besmettingsgevallen geteld en is nog niemand bezweken. Het aantal zieken loopt overigens wel op naar 90. In 1909 luidt de gezondheidscommissie van Langedijk de noodklok vanwege de tyfus, 'die nu reeds sinds eenige jaren telkens weder in het gebied van Geestmer Ambacht optreedt'. Gepleit wordt voor invoering van het tonnenstelsel, waarover Schagen dan al zo'n 25 jaar beschikt. Tyfus deed zich in de Magnusveste dan ook niet meer voor. Maar de roep om een waterleiding, waarover de grote steden van Nederland al tientallen jaren beschikken, wordt sterker.

BRONNEN:

1. Heerlijk Schagen
   De geschiedenis van een Westfriee marktstad
   H. Th.M. Lambooij, M.G. Prikke, R.J.M. van de Pol, F. Timmer
   Boekhandel Plukker / Uitgeverij de Prom
2. Schager Courant